Λεωνίδας

«Ο Λεωνίδας στις Θερμοπύλες» υπέροχος πίνακας του Jacques-Louis David (1814), στο Μουσείο του Λούβρου.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΕΩΝΙΔΑ

Ο Λεωνίδας ο Α’ (540 π.Χ. – 480 π.Χ. περίπου) ήταν βασιλιάς της Σπάρτης από τη δυναστεία των Αγιαδών. Ήταν ένας από τους τέσσερις γιους του Αναξανδρίδα (ή Αλεξανδρίδα αλλιώς) από τον πρώτο γάμο του πατέρα του (Δωριέας, Λεωνίδας, Κλεόμβροτος).
Στο θρόνο ανέβηκε το 488 π.Χ. μετά τον ετεροθαλή αδελφό του, τον οποίο ο πατέρας του είχε αποκτήσει από τη δεύτερη σύζυγό του, τον Κλεομένη Α΄. Ο Λεωνίδας, καθότι τριτότοκος γιος, δεν περίμενε ότι θα γινόταν βασιλιάς. Όμως ο Κλεομένης εξορίστηκε και τελικά πέθανε σε μια φυλακή της Σπάρτης και ο Δωριεύς είχε πεθάνει στη Σικελία οδηγώντας μια ομάδα μισθοφόρων.

Αν όντως γεννήθηκε το 540 π.Χ., τότε το 510 π.Χ. πρέπει να ήταν σε ηλικία γάμου. Είτε παντρεύτηκε μια γυναίκα το όνομα της οποίας αγνοούμε, οπότε και χώρισε αργότερα, είτε έμεινε ανύπαντρος μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 490 π.Χ., όταν παντρεύτηκε τη Γοργώ, η οποία ήταν κόρη του αδελφού του Κλεομένη Α’. Εκείνη την εποχή, ήταν φυσιολογικό οι βασιλείς να παντρεύονται κοντινά συγγενικά τους πρόσωπα για να διατηρήσουν το βασιλικό αίμα. Ο Λεωνίδας με τη Γοργώ απέκτησαν ένα γιο, τον Πλείσταρχο, γεγονός που τον καθιστούσε ισότιμο με τους τριακόσιους, οι οποίοι επιλέχθηκαν να τον συνοδέψουν στις Θερμοπύλες, εν μέρει επειδή είχαν όλοι τους γιο. Ο Λεωνίδας με αυτό τον τρόπο επέλεξε πως όποιοι μαχητές θα πήγαιναν να πολεμήσουν έπρεπε να είχαν τουλάχιστον ένα γιο, ώστε να διατηρηθεί η γενιά τους. Από τους δυο βασιλιάδες της Σπάρτης θέλησε να πάει ο Λεωνίδας, υπακούοντας και σε ένα χρησμό του μαντείου των Δελφών που έλεγε: «Ή πόλη της Σπάρτης θα σβηστεί από το χάρτη ή θα θρηνήσει τον βασιλιά της».

Ο Λεωνίδας ανέλαβε την ηγεσία του συμμαχικού ελληνικού στρατού και κατάφερε με επιτυχία να τους κρατήσει ενωμένους και να ξεχάσουν τις διαφορές τους. Η στρατιωτική του ευφυΐα έγινε εμφανής στις Θερμοπύλες με το τρόπο που παρέταξε τα στρατιωτικά τμήματα και με τη ταχύτητα με την οποία τα ενάλλασσε στο πεδίο της μάχης. Ταυτόχρονα έδειξε και τον ηρωισμό του: όταν ο Ξέρξης του απέστειλε αγγελιαφόρο και του ζήτησε να παραδώσει τα όπλα και να παραδοθεί, ο Σπαρτιάτης βασιλιάς απάντησε «Μολών λαβέ», δηλαδή «Έλα να τα πάρεις», θέλοντας έτσι να τον προκαλέσει να δώσει μάχη και να αποδείξει την αξία του.

Ο βασιλιάς Λεωνίδας έπεσε μαχόμενος κατά των Περσών στο σημείο των Θερμοπυλών και έγινε σύμβολο πατριωτικής αυτοθυσίας. Μπροστά στις πολυπληθείς δυνάμεις των Περσών ο Λεωνίδας με 300 Σπαρτιάτες και 700 Θεσπιείς οχυρώθηκαν στις Θερμοπύλες, όπου μετά από προδοσία του Εφιάλτη, εξοντώθηκαν όλοι. Η θυσία του Λεωνίδα και των 300 συμπολεμιστών του έγινε διαχρονικό σύμβολο.

Μετά τη μάχη στις Θερμοπύλες στήθηκε ένας πέτρινος λέοντας για να θυμούνται όλοι το όνομα του βασιλιά που έπεσε στο σημείο εκείνο. Τα λείψανά του στάλθηκαν για ταφή στη Σπάρτη το 440 π.Χ.. Προς τιμή του Λεωνίδα στην ελληνιστική περίοδο οι Σπαρτιάτες ανήγειραν ένα ναό, το Λεωνιδαίο, και τελούσαν μια ετήσια γιορτή, τα Λεωνίδαια. Η γιορτή αυτή ατόνησε όταν άρχισε να παρακμάζει η Σπάρτη, αλλά αναβίωσε ξανά την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Τραϊανού. Ο Τραϊανός το έκανε αυτό και για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, καθώς εκείνη την περίοδο είχε ξεκινήσει ο πόλεμος μεταξύ της Ρώμης και των Πάρθων, συνεχιστών του κράτους των Περσών και ήθελε να θυμίσει την ηρωική στάση των Ελλήνων στους Περσικούς πολέμους. Μάλιστα ένας Ρωμαίος ευγενής, ο Γάιος Ιούλιος Αγησίλαος, έκανε μεγάλη οικονομική δωρεά στην εορτή.

Η σύγχρονη πολιτεία έχει χτίσει ένα μνημείο-τύμβο στη πόλη της Σπάρτης και ένα άγαλμα-μνημείο στο πεδίο που έγινε η μάχη των Θερμοπυλών.

Το μνημείο των Θερμοπυλών περατώθηκε το 1955, με μέριμνα του τότε προέδρου της οργάνωσης ΑΧΕΠΑ Χάρη Μπούρα και με δαπάνη 300 Ελληνοαμερικανών. Αρχικά, ήταν πρωτοβουλία και είχε παραγγελθεί από έναν ομογενή, ονόματι Δούσμανη, αλλά λόγω του πολέμου καθυστέρησε, ενώ ο Δούσμανης πέθανε. Δημιουργός του ειναι ο γλύπτης Βάσος Φαληρέας. Στο κεντρικό βάθρο υπάρχει ένα ορειχάλκινο άγαλμα του Σπαρτιάτη βασιλιά με δόρυ και ασπίδα. Δύο αγάλματα τον συντροφεύουν, οι αναπαραστάσεις του Πάρνωνα και του Ταΰγετου. Στη βάση τοποθετήθηκε πλάκα η οποία αναγράφει «ΜΟΛΩΝ ΛΑΒΕ».

Το άγαλμα στη Σπάρτη βρίσκεται στο κέντρο της πόλης μαζί με το κενοτάφιο του βασιλέα. Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι η μορφή του βασιλιά Λεωνίδα και στα δύο αγάλματα, στη Σπάρτη και στις Θερμοπύλες, έχει βασιστεί σε μια αναπαράσταση πολεμιστή που ανακάλυψε η Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή το 1920 και ταυτίστηκε με τον πεσόντα βασιλέα.

Το ηρωικό πρότυπο του Λεωνίδα και η ανάμνηση της μάχης των Θερμοπυλών αποτέλεσε παράδειγμα για πολλούς λαούς σε πολλές φάσεις της ιστορίας. Οι αρχαίοι Έλληνες το χρησιμοποίησαν ενάντια στην επέκταση του Μακεδονικού βασιλείου, το χρησιμοποίησαν οι Έλληνες στην επανάσταση του 1821, οι Σύμμαχοι στην εισβολή του Άξονα στην Ελλάδα, οι επαναστάτες κατά τη Γαλλική Επανάσταση το χρησιμοποίησαν για να αντικατοπτρίσουν τη πάλη μεταξύ των αριστοκρατικών και των δημοκρατικών δυνάμεων, ο Ναπολέων Βοναπάρτης το χρησιμοποίησε πριν τη μάχη στο Βατερλώ, οι Ρωμαίοι όποτε πολεμούσαν τους λαούς της Ασίας και οι Ιρλανδοί στον αγώνα τους για την ανεξαρτησία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Γερμανική αεροπορία κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο διέθετε μια ομάδα πιλότων αυτοκτονίας, κάτι σαν τους καμικάζι των Ιαπώνων, που ονομαζόταν «Λεωνίδας».

Σήμερα, δίπλα στο Μνημείο, υπάρχει το «Καινοτομικό Κέντρο Ιστορικής Ενημέρωσης», ένας χώρος όπου δεν εκτίθενται καθόλου αρχαία ευρήματα, αλλά χρησιμοποιείται η τελευταία λέξη της τεχνολογίας, για να αφηγηθεί την ιστορία του τόπου με τρόπο σχεδόν βιωματικό, αφού αποτελεί πρότυπο, τόσο στο σχεδιασμό, όσο και στις εφαρμογές του. Κατ’ αρχάς, η μορφή του είναι συμβολική: Το κτίριο, επιφάνειας 880 m2 στο ισόγειο και 70 m2 στο υπόγειο, έχει μορφή αιχμής δόρατος, στραμμένης προς την κατεύθυνση απ’ όπου ήρθαν οι Πέρσες. Προορισμένο κυρίως για εκπαιδευτικούς σκοπούς και αναλύσεις της στρατηγικής και ιστορικής σημασίας των Θερμοπυλών, περιλαμβάνει αίθουσες τρισδιάστατων προβολών, καθώς και αίθουσες σεμιναρίων και διαλέξεων. Λειτουργεί με ευθύνη του Δήμου Λαμιέων.

Πηγή: http://www.ellinikoarxeio.com/2010/06/king-leonidas-540-480bc.html#ixzz1pg9h6Vt5

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΓΟΡΓΩ

Η Γοργώ (γεννήθηκε περίπου το 510 π.Χ.) ήταν θρυλική βασίλισσα της Σπάρτης, κόρη του βασιλιά Κλεομένη Α’ και σύζυγος του Λεωνίδα. Από μικρή ηλικία παρακολουθούσε τα δημόσια θέματα και είναι μια σπάνια περίπτωση Ελληνίδας που εμφανίζεται να διαδραματίζει κάποιο ρόλο στην ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας.

Σύζυγος του Λεωνίδα: Ο Λεωνίδας παντρεύτηκε την Γοργώ στα τέλη της δεκαετίας του 490 π.Χ., όταν εκείνη είχε φτάσει σε ηλικία γάμου που για τις γυναίκες της Σπάρτης ήταν στο τέλος της εφηβείας. Οι λόγοι που ο Λεωνίδας ήθελε να την παντρευτεί ήταν μάλλον κυνικοί αφού η Γοργώ είχε κληρονομήσει ολόκληρη την περιουσία του πατέρα της, ενώ ο ίδιος ο Λεωνίδας ως ο μεγαλύτερος εν ζωή ετεροθαλής αδελφός του πατέρα της Γοργούς, Κλεομένη (και οι δύο ήταν γιοι του Αναξανδρίδα), ήταν ο διάδοχός του στο θρόνο των Αγιαδών, καθώς όταν ένας βασιλιάς δεν είχε γιο, τον διαδεχόταν ο πιο κοντινός άνδρας συγγενής του. Οι γάμοι ανάμεσα σε στενούς συγγενείς εξ αίματος και ιδιαίτερα ανάμεσα σε θείους και ανιψιές ήταν σύνηθες φαινόμενο σε πολλές ελληνικές πόλεις, για να παραμείνει η περιουσία στον αντρικό κλάδο του γενεαλογικού δέντρου της οικογένειας.

H Αννα Συνοδινού, στο ρόλο της Γοργώ, στην χολυγουντιανή ταινία «300 Spartans» του 1962, σε σκηνοθεσία Ρούντολφ Ματέ, της οποίας την μουσική συνέθεσε ο Μάνος Χατζιδάκης ( Spartan March ) και όπου επίσης συμμετείχαν ο Δήμος Σταρένιος, ο Γιώργος Μούτσης κλπ

Ιστορικές αναφορές στη Γοργώ:

Η Γοργώ είναι εκείνη που είπε την διάσημη φράση «Ή ταν ή επί τας» στον Λεωνίδα, πριν εκείνος φύγει για τη μάχη των Θερμοπυλών, τονίζοντας με αυτό τον τρόπο το εθνικό χρέος τους άνδρα της και δείχνοντας το θάρρος με το οποίο αντιμετώπιζαν οι αρχαίες Ελληνίδες, ως σύζυγοι ή ως μητέρες, την προοπτική να χάσουν τους άνδρες συγγενείς τους για χάρη της πατρίδας. Επίσης η Γοργώ θεωρώντας αναπόφευκτο τον θάνατο του Λεωνίδα στη μάχη, τον ρώτησε τι έπρεπε να κάνει και εκείνος της απάντησε: «Να παντρευτείς έναν καλό άνδρα και να γεννήσεις καλά παιδιά» : [Προτρεπομένη δὲ τὸν ἄνδρα Λεωνίδαν ἐξιόντα εἰς Θερμοπύλας ἄξιον τῆς Σπάρτης φανῆναι, ἠρώτα τί χρὴ πράττειν· ὁ δὲ ἔφη «ἀγαθὸν γαμεῖν καὶ ἀγαθὰ τίκτειν» ]

Το 500 π.Χ., όταν η Γοργώ ήταν περίπου 9 ετών, ο πατέρας της επέστρεψε στο σπίτι συνοδευόμενος από έναν ξένο, τον Αρισταγόρα από την Μίλητο. Ο Αρισταγόρας είχε πάει στην Σπάρτηγια να προσπαθήσει να πείσει τον Κλεομένη να υποστηρίξει την σχεδιαζόμενη επανάσταση των ιωνικών και των άλλων ελληνικών πόλεων τις Μικράς Ασίας εναντίον του Μεγάλου Βασιλιά της Περσίας, Δαρείου Α’. Ο Κλεομένης όμως αρνήθηκε την πρότασή του, επειδή δεν ήθελε να στείλει τον σπαρτιατικό στρατό στην ενδοχώρα της Μικράς Ασίας μακριά από τα πάτρια εδάφη, λέγοντας στον Αρισταγόρα να εγκαταλείψει την Σπάρτη πριν από τη δύση του ήλιου. Ο Μιλήσιος όμως γνωρίζοντας προφανώς την φήμη που υπήρχε ότι οι Σπαρτιάτες είναι επιρρεπείς στην δωροδοκία, πρόσφερε στον βασιλιά δέκα τάλαντα. Τότε παρενέβη η μικρή Γοργώ λέγοντας: «Πατέρα, καλύτερα να φύγεις, γιατί ο ξένος θα σε διαφθείρει». Το περιστατικό αυτό το οποίο περιγράφει ο Ηρόδοτος, δείχνει ότι η Γοργώ ήταν, παρά το νεαρό της ηλικίας της, μια συνετή δύναμη πίσω από τον θρόνο, ενώ η λέξη ξένος απεικονίζει ένα από τα χαρακτηριστικά των Σπαρτιατών που ήταν η ξενοφοβία.

Δεκαπέντε περίπου χρόνια μετά από το παραπάνω περιστατικό, όταν ο Κλεομένης είχε πια πεθάνει, η Γοργώ εμφανίζεται να παρεμβαίνει για δεύτερη φορά και με πολύ πιο καθοριστικό τρόπο στην ιστορία της Σπάρτης και της Ελλάδας. Η Γοργώ είχε παντρευτεί τον ετεροθαλή αδελφό και διάδοχο του πατέρα της Λεωνίδα και είχε γιο τον Πλείσταρχο, μελλοντικό βασιλιά. Τότε ένας αγγελιοφόρος έφτασε στην Σπάρτη μεταφέροντας δύο φαινομενικά άγραφες ξύλινες πινακίδες που ήταν καλυμμένες με κερί και δίπλωναν η μία πάνω στην άλλη. Κανείς από όσους τις είδαν δεν μπόρεσε να μαντέψει το μήνυμα που έκρυβαν οι πινακίδες εκτός από τη Γοργώ, η οποία είπε ότι αν έξυναν το κερί, θα έβρισκαν ένα μήνυμα γραμμένο πάνω στο ξύλο. Πράγματι η Γοργώ είχε δίκιο και το μήνυμα των πινακίδων ήταν ιδιαίτερα σημαντικό αφού το είχε στείλει ο εξόριστος πρώην βασιλιάς Δημάρατος, για να προειδοποιήσει τους Σπαρτιάτες για την απόφαση του Ξέρξη να εκστρατεύσει εναντίον της Ελλάδας. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι η Γοργώ ήταν μια ευφυής και οξυδερκής προσωπικότητα, που είχε την δυνατότητα να παρεμβαίνει στον δημόσιο βίο κάτι που σε άλλες ελληνικές πόλεις της αρχαιότητας ήταν αποκλειστικό προνόμιο των ανδρών.

Ο Πλούταρχος, στο έργο του «Λακαινών Αποφθέγματα«, αποδίδει στη Γοργώ κάποια αποφθέγματα που αποκαλύπτουν τη δυναμική προσωπικότητά της. Ένα από αυτά αναφέρεται στο υποτιθέμενο πρόβλημα αλκοολισμού που είχε ο πατέρας της, τον οποίο η Γοργώ προειδοποιεί ότι όσο περισσότερο κρασί πίνουν οι άνθρωποι, τόσο περισσότερο άσωτοι και εξαχρειωμένοι γίνονται :

1. Γοργὼ βασιλέως Κλεομένους θυγάτηρ, ᾿Αρισταγόρου τοῦ Μιλησίου παρακαλοῦντος αὐτὸν ἐπὶ τὸν πρὸς Βασιλέα πόλεμον ὑπὲρ ᾿Ιώνιων καὶ ὑπισχνουμένου χρημάτων πλῆθος καὶ ὅσῳ ἀντέλεγε πλείονα προστιθέντος «καταφθερεῖ σε, ἔφη, ὦ πάτερ, τὸ ξενύλλιον ἐὰν μὴ τάχιον αὐτὸν τῆς οἰκίας ἐκβάλῃς».

2. Προστάξαντος δέ ποτ’ αὐτῇ τοῦ πατρὸς δοῦναί τινι σῖτον εἰς μισθοῦ λόγον καὶ προστιθέντος, «ἐδίδαξε γάρ με τὸν οἶνον χρηστὸν ποιεῖν», «οὐκοὖν, ὦ πάτερ, ἔφη, ὅ τ’ οἶνος πλείων ἐκποθήσεται καὶ οἱ πίνοντες θρυπτικώτεροι καὶ χείρονες γενήσονται».

Ένα άλλο, αφορά στην περίπτωση όπου όταν ένας ξένος της πρόσφερε μια στολή με πολλά στολίδια, εκείνη των απώθησε και του είπε: «Φύγε από δω! Δεν είσαι άξιος να κάνεις ούτε ό,τι κάνουν οι γυναίκες»‘. Αυτό υπαινίσσεται την περιφρόνηση των Σπαρτιατών για τις τέχνες καθώς και την άποψή τους ότι οι άνδρες που φορούν πολυτελή ενδύματα είναι θηλυπρεπείς :

3. Τὸν δ’ ᾿Αρισταγόραν ὑπό τινος τῶν οἰκετῶν ὑποδούμενον θεασαμένη, «πάτερ, ἔφη, ὁ ξένος χεῖρας οὐκ ἔχει».

4. Ξένου δέ τινος μαλακῶς καὶ σχολῇ προσαγαγόντος, παρωσαμένη αὐτόν «οὐκ ἄπει ἐντεῦθεν, εἶπεν, οὐδὲ τὰ τῆς γυναικὸς δυνάμενος;»

Τέλος, όταν κάποια γυναίκα της Αττικής την ρώτησε: «Γιατί μόνο εσείς, οι Λάκαινες, έχετε εξουσία πάνω στους άνδρες;», η Γοργώ απάντησε: «Επειδή είμαστε και οι μόνες που γεννάμε άντρες» :

5. ᾿Ερωτηθεῖσα δὲ ὑπό τινος ᾿Αττικῆς «διὰ τί ὑμεῖς ἄρχετε μόναι τῶν ἀνδρῶν αἱ Λάκαιναι;», «ὅτι, ἔφη, καὶ τίκτομεν μόναι ἄνδρας».

Το απόφθεγμα αυτό είναι ακόμα πιο αποκαλυπτικό, αφού καταδεικνύει ότι στην Αρχαία Ελλάδα, οι γυναίκες θεωρούνταν εκ φύσεως κατώτερες από τους άντρες άρα και υποταγμένες τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο βίο, σε αντίθεση με την Σπάρτη όπου όπως αναφέρει και ο Αριστοτέλης στα «Πολιτικά», οι άντρες της είναι «γυναικοκρατούμενοι». Στην συγκεκριμένη περίπτωση η Γοργώ δεν φαίνεται να το αρνείται αυτό, ενώ η απάντησή της δείχνει τον σημαντικό ρόλο που έπαιζαν οι Σπαρτιάτισσες ως μητέρες και ως σύζυγοι, ενώ ήταν οι μόνες που γεννούσαν πραγματικούς άνδρες σε αντίθεση με τις παθητικές Αθηναίες και τις υπόλοιπες Ελληνίδες.